Việc Bắc Kinh tập trung vào các lĩnh vực chiến lược như lithium và 5G  đang đặt phương Tây vào thế phòng thủ. 

HONG KONG – Vào cuối năm 2003, khi phần lớn thế giới đang kết nối với Wi-Fi, Trung Quốc đã quyết định làm theo cách khác. Bắc Kinh đã áp dụng tiêu chuẩn riêng của mình, được gọi là WAPI, tuyên bố nó an toàn hơn Wi-Fi và khẳng định các nhà sản xuất thiết bị sẽ phải tuân thủ nếu họ muốn bán sản phẩm của mình ở Trung Quốc. 

Điều này làm dấy lên tranh chấp thương mại với Mỹ, kết thúc bằng việc Trung Quốc tạm hoãn dự án vào năm 2004. 

Đằng sau việc Trung Quốc muốn có tiếng nói và vị thế lớn hơn trong tiêu chuẩn để ảnh hưởng công nghệ.                       

Thực tế là Trung Quốc chưa bao giờ từ bỏ tham vọng lớn hơn của mình là phải có tiếng nói lớn hơn trong hoạt động bên trong của công nghệ. Giờ đây, Bắc Kinh có vai trò quan trọng trong việc định hình các tiêu chuẩn trong các lĩnh vực từ viễn thông đến lithium. 

Không có gì ngạc nhiên khi nền kinh tế số 2 thế giới muốn có ảnh hưởng như vậy. Nhưng một số nhà phê bình đặt câu hỏi về cách thức mà Bắc Kinh theo đuổi. Gần hai thập kỷ sau cuộc tranh cãi về Wi-Fi, khi phương Tây và Trung Quốc tranh giành quyền thống trị địa chính trị, một cuộc chiến mới về các tiêu chuẩn đang nóng lên. 

Cho dù đó là một thứ phức tạp như máy tính hay đơn giản như một con (ốc) vít, các tiêu chuẩn giúp đảm bảo sản phẩm đáng tin cậy, an toàn và hoạt động xuyên biên giới. 

Nhiều tiêu chuẩn được đặt ra bởi các tổ chức toàn cầu như Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) và Ủy ban Kỹ thuật Điện Quốc tế (IEC), sau khi các “ủy ban kỹ thuật” bao gồm các chuyên gia trên khắp thế giới thảo luận. 

Sự hiện diện của Trung Quốc trên các tấm này đã tăng lên đáng kể. Từ năm 2011 đến năm 2021, các vị trí thư ký trong các ủy ban kỹ thuật và tiểu ban ISO – những vai trò có ảnh hưởng trong việc phát triển các tiêu chuẩn cụ thể – đã tăng 58%, trong khi các vị trí IEC tương đương của nó tăng gấp đôi từ năm 2012 đến năm 2021. 

Trong cùng thời kỳ, số lượng các vị trí thư ký đã chiếm của Mỹ, Đức và Nhật Bản trong cả hai tổ chức vẫn tương đối ổn định (không thay đổi) , theo Hội đồng Kinh doanh Mỹ-Trung (USCBC). Trong khi Trung Quốc vẫn đứng sau các đối thủ lâu đời hơn, một số nhà quan sát quan trọng nhấn mạnh rằng họ đang tập trung nỗ lực vào các lĩnh vực chiến lược. Chẳng hạn, không công ty nào có nhiều đóng góp kỹ thuật được phê duyệt cho 5G hơn Huawei Technologies của Trung Quốc, theo báo cáo tháng 11 năm 2021 của công ty tình báo thị trường IPlytics. 

Các công nghệ mới hiện hưa được tiêu chuẩn hóa – máy bay không người lái, pin lithium, bảo mật dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, v.v. – cũng là những mục tiêu chính của Trung Quốc. Emily de La Bruyere, thành viên cấp cao tại Quỹ bảo vệ dân chủ (Foundation for Defense of Democracies (FDD), một tổ chức tư vấn của Hoa Kỳ, cho biết: 

“Tiền đặt cược đang đặc biệt cao vì với cuộc cách mạng kỹ thuật số, một thế hệ tiêu chuẩn kỹ thuật mới đang được hình thành.  Và nếu Bắc Kinh thành công trong việc thiết lập các tiêu chuẩn trong các lĩnh vực chiến lược, nó sẽ không chỉ thu được lợi thế thị trường mà còn cả ảnh hưởng về chính trị, quy chuẩn và công nghệ.” 

Phong cách (áp đặt) từ trên xuống của Trung Quốc đang gây bất an. Mặc dù không có gì lạ khi các quốc gia hoặc công ty cố gắng tạo ra các tiêu chuẩn quốc tế vì lợi ích của họ, nhưng quá trình này đòi hỏi một tinh thần hợp tác nhất định – các kỹ sư thường trao đổi, cân nhắc các đề xuất từ ​​các nhà cung cấp khác nhau và cố gắng đạt được sự đồng thuận về các giải pháp tốt nhất cho các vấn đề chung. 

Nhưng Scott Kennedy, cố vấn cấp cao và chủ tịch ủy thác về kinh tế và kinh doanh Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, lập luận, “Mọi việc Trung Quốc làm đều có sự tham gia của nhà nước, vì vậy điều đó khá đáng lo ngại đối với những người tham gia truyền thống về tiêu chuẩn trên thế giới lâu nay. 

Cách làm tiêu chuẩn truyền thống xưa nay là: dựa trên thị trường, tự nguyện, đồng thuận nhưng Trung Quốc không vận hành theo cách đó. “Một số nhìn nhận tiêu chuẩn hóa theo các mục tiêu lớn hơn của Đảng Cộng sản Trung Quốc. “Động lực của [Trung Quốc] là nhằm kiểm soát chương trình nghị sự của Liên hợp quốc và như vậy, các tổ chức phát triển tiêu chuẩn là một khía cạnh của việc thúc đẩy toàn diện của họ nhằm củng cố quyền lực ra quy tắc toàn cầu của đất nước và bảo vệ nó khỏi những ràng buộc hoặc sự xâm nhập không mong muốn”, Hiệp hội Châu Á có trụ sở tại Viện Chính sách (ASPI) Hoa Kỳ cho biết trong một báo cáo gần đây.

 Các tác giả Daniel Russel và Blake Berger thừa nhận rằng việc Trung Quốc đóng một vai trò nổi bật trong việc tiêu chuẩn hóa là “hoàn toàn thích hợp” và việc loại trừ nó là “không mong muốn cũng như không thể”. Thay vào đó, họ nói rằng các “đối tác”  phương Tây cần tập trung vào việc nâng cao trò chơi của mình và “điều chỉnh nỗ lực của các quốc gia cùng chí hướng.” Khi nhận thức về thách thức từ Trung Quốc ngày càng tăng, các nhà hoạch định chính sách phương Tây cũng ngày càng quan âtm hơn, nhìn nhận tiêu chuẩn hóa thông qua lăng kính cạnh tranh.

Giám đốc ngành của Liên minh châu Âu, Thierry Breton, cảnh báo vào giữa năm 2020 rằng các chính phủ EU cần tích cực hơn trong việc xây dựng các tiêu chuẩn toàn cầu về sản xuất và sử dụng lithium – một nguyên liệu quan trọng trong ô tô điện. Theo Reuters, ông nói: “Chúng ta cần phải cảnh giác về những quy trình như vậy, nếu chúng ta không có sự tham gia phù hợp, hệ quả sẽ là vô tình làm tổn hại đến khả năng cạnh tranh kinh tế và sự dẫn đầu về công nghệ của chúng ta. 

Thế mà, chỉ vài ngày sau khi ông cảnh báo, ISO đã bỏ phiếu chấp nhận đề xuất của Trung Quốc về việc thành lập một ủy ban lithium để giám sát các tiêu chuẩn trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Và Trung Quốc giữ chức tổng thư ký.

Trung Quốc tự cam kết gì, hành động gì về tiêu chuẩn và Công đồng tiêu chuẩn quốc tế nên làm gì?

Vào tháng 10 năm nay, Trung Quốc đã phát hành một bản phác thảo được thông báo từ lâu về chiến lược tiêu chuẩn hóa đến năm 2035. Theo cách nào đó, bản phác thảo này nói lên những điều mà cộng đồng quốc tế có thể muốn nghe. Nó cam kết mạnh rằng sẽ chuyển từ cách tiếp cận do chính phủ lãnh đạo sang hệ thống thị trường-chính phủ nhiều hơn, với sự gia tăng đáng kể sự tham gia của thị trường. Phác thảo cũng nêu ý định gắn 85% tiêu chuẩn trong nước với tiêu chuẩn quốc tế. Và nó hứa hẹn đảm bảo rằng các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có thể tham gia vào việc thiết lập các tiêu chuẩn của Trung Quốc “theo quy định của pháp luật.” 

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng mỗi điểm trong số những điều này lại cũng có những điểm đi kèm đáng chú ý. Matt Sheehan, Marjory Blumenthal và Michael Nelson lập luận rằng: “Vai trò ngày càng tăng của các công ty trong ngành phải được đặt trong bối cảnh một nhà – nước – đảng ở Trung Quốc đang khẳng định quyền kiểm soát nhiều hơn đối với các công ty Trung Quốc, đặc biệt là các công ty công nghệ”, Matt Sheehan, Marjory Blumenthal và Michael Nelson lập luận trong phản ứng với chiến lược 2035 của Trung Quốc (các ý kiến này được xuất bản bởi Carnegie Endowment for International Peace)

“Trong bối cảnh đó, vai trò lớn hơn này đối với các tác nhân trong ngành không nên được coi là sự chuyển dịch khỏi nhà nước, mà là một cách để củng cố năng lực của hệ thống tiêu chuẩn lấy nhà nước làm trung tâm.”    Đối với việc đồng bộ hóa 85% giữa tiêu chuẩn trong nước Trung quốc với tiêu chuẩn quốc tế, họ lưu ý rằng điều này cũng đã được nêu và được hoan nghênh trong quá khứ. “Nhưng ngày nay, các quốc gia khác có thể sẽ xem xét kiểu liên kết này với sự nghi ngờ  là nó thể hiện những nỗ lực của Trung Quốc nhằm buộc các tiêu chuẩn của chính họ lên phần còn lại của thế giới.” 

Thực tế là, cùng lúc đó, các công ty nước ngoài tiếp tục báo cáo những trở ngại bên trong Trung Quốc, bất chấp Luật Đầu tư nước ngoài năm 2019 của Trung Quốc đã khẳng định quyền tham gia của họ.

 Joerg Wuttke, Chủ tịch Phòng Thương mại Liên minh Châu Âu tại Trung Quốc, cho biết các tiêu chuẩn kỹ thuật như hệ thống điều khiển tàu hỏa của Trung Quốc thực ra chỉ được cung cấp cho một nhóm doanh nghiệp nước ngoài được chọn sẵn và các bản cập nhật vẫn hoàn toàn được giữ bí mật. Ông cho biết ngành năng lượng cũng vậy. “Các tiêu chuẩn do các doanh nghiệp nhà nước phát triển như State Grid sẽ được sử dụng cho các quy trình đấu thầu,” Wuttke nói. “Tuy nhiên, người tham gia là người nước ngoài đôi khi thậm chí còn không có quyền truy cập vào văn bản của các tiêu chuẩn này, điều này ngăn cản họ tham gia đấu thầu một cách hiệu quả.” 

Khi nói đến sự tham gia của Trung Quốc vào các tổ chức toàn cầu, ít ai nghi ngờ hỏi ai là người nổ những phát súng đầu tiên. Theo Tim Ruehlig, một nhà nghiên cứu tại Hội đồng Đức, Bắc Kinh có một số chính quyền khu vực cung cấp tiền trợ cấp hàng năm là 155.000 USD cho các công ty dẫn đầu việc phát triển các tiêu chuẩn tại ISO và các cơ quan khác, nhưng các quyết định bỏ phiếu của các công ty này vẫn nằm dưới sự kiểm soát chặt chẽ của nhà nước. Với danh nghĩa là Quan hệ Đối ngoại và là liên kết nghiên cứu tại chương trình Châu Âu của Viện Các vấn đề Quốc tế Thụy Điển (UI). 

“Chúng tôi có báo cáo rằng … Trung Quốc muốn có ảnh chụp màn hình hoặc hình ảnh về các hành vi bỏ phiếu”, Ruehlig nói. Bằng cách này, các nhà chức trách có thể kiểm soát “tất cả những người Trung Quốc tham gia” đã bỏ phiếu phù hợp với thỏa thuận chung mà các tổ chức nhà nước đã đưa ra trước thủ tục bỏ phiếu.  Tất nhiên, đó là một ví dụ lớn về cách Trung Quốc đang kiểm soát những người tham gia vào các kỹ thuật đó tại các ủy ban và tiểu ban. 

” Đồng thời,  cần nhớ là không phải tất cả các tiêu chuẩn đều được thiết lập thông qua các kênh như ISO. Một số là tiêu chuẩn trên thực tế, được “xuất khẩu”  thông qua các hỗ trợ đầu tư và phát triển của Trung Quốc. Năm 2015, Trung Quốc khởi động Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số để thúc đẩy công nghệ Trung Quốc thông qua sáng kiến ​​cơ sở hạ tầng Vành đai và Con đường. 

Kho dữ liệu chung của họ bao gồm các dự án “thành phố thông minh” và “cổng thông minh” có lưới điện tiên tiến, mạng điện toán đám mây, giám sát điều khiển bằng AI và công nghệ nhận dạng khuôn mặt, theo ASPI.

 Tính đến cuối tháng 7, Trung Quốc đã ký 98 hiệp định song phương và đa phương về tiêu chuẩn hóa với 55 quốc gia và tổ chức quốc tế. Dữ liệu chính thức cho thấy phần lớn là với những người tham gia BRI và châu Âu. 

ASPI lưu ý rằng các tiêu chuẩn của Trung Quốc có thể có lợi thế ở các nền kinh tế mới nổi nơi các công ty Trung Quốc đã chuyển đến hoạt động thường xuyên với sự hỗ trợ của nhà nước. Cơ sở hạ tầng viễn thông và đường sắt BRI được xây dựng bằng thiết bị của Huawei và ZTE đang thiết lập các tiêu chuẩn khi chúng đi lên. 

Báo cáo của ASPI cho biết: “Các tiêu chuẩn trên thực tế có một sự gắn bó nhất định vì chi phí chuyển đổi sang một hệ thống khác sử dụng các tiêu chuẩn khác nhau, đôi khi không tương thích với nhau”. 

“Do đó, nhúng vào việc xuất khẩu các mạng và hệ thống kỹ thuật số là các quyết định ngầm về các tiêu chuẩn công nghệ có xu hướng hạn chế các nhà cung cấp Trung Quốc, cho dù khách hàng có biết hay không.” 

Đối với Hoa Kỳ, những nỗ lực của chính Washington nhằm ngăn các công ty Trung Quốc tránh xa công nghệ nhạy cảm có thể đang làm suy yếu ảnh hưởng của nước này đối với các tiêu chuẩn. 

Theo Jack Kamensky, giám đốc dịch vụ cố vấn kinh doanh tại USCBC, việc đưa Huawei và các doanh nghiệp Trung Quốc khác vào Danh sách thực thể của Hoa Kỳ – về cơ bản là một danh sách đen về an ninh quốc gia – đã khiến một số công ty Mỹ phải cảnh giác khi làm việc với họ về các tiêu chuẩn. Ông cho biết một mối lo lớn là khả năng áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Hoa Kỳ đối với các hoạt động thiết lập tiêu chuẩn, khiến một số công ty Hoa Kỳ về cơ bản phải tự lách mình sang một bên (bị mất lợi thế )

 Các nhà hoạch định chính sách phương Tây có thể phản ứng với các tiêu chuẩn của Trung Quốc như thế nào? 

ASPI đưa ra các quy định như phối hợp chặt chẽ hơn giữa các chính phủ và ngành công nghiệp, tập trung vào các công nghệ ưu tiên, sử dụng các nền tảng như Nhóm 20 để thúc đẩy các tiêu chuẩn quốc tế và ngoại giao, nhiều hơn với Trung Quốc. 

Các tác giả của báo cáo Carnegie khuyên là không nên “can thiệp nặng tay”, như cố gắng loại trừ các nhà nghiên cứu hoặc công ty Trung Quốc. Thay vào đó, họ kêu gọi các nhà hoạch định chính sách liên quan hãy tham gia với các nhà lãnh đạo và những người đang tham gia vào các cơ quan tiêu chuẩn để “hiểu chính xác về nơi đang xảy ra các hành vi xuyên tạc” và có cách chống lại chúng – chẳng hạn như thắt chặt các thủ tục bỏ phiếu hoặc hỗ trợ các công ty trong nước dành nguồn lực cho các tiêu chuẩn. 

Kamensky – người có quan điểm rằng mong muốn ảnh hưởng của Trung Quốc không có gì là bất thường – cho rằng nếu Bắc Kinh lại sử dụng các giải pháp thay thế (là cây nhà lá vườn như WAPI) vì sợ bị tẩy chay, thì đây sẽ là một kết quả tồi tệ hơn nhiều. Ông nói: “Khi các tiêu chuẩn của Trung Quốc và quốc tế không phù hợp, nó có thể phát sinh chi phí kỹ thuật hoặc có thể làm chậm thời gian tiếp thị sản phẩm mới. “Nó thậm chí có thể hoạt động như một rào cản tiếp cận thị trường, cản các sản phẩm của Hoa Kỳ thâm nhập vào thị trường Trung Quốc.”Bằng cách này hay cách khác, các quyết định được đưa ra ngày hôm nay có thể gây ra hậu quả sâu rộng vào ngày mai. Thế hệ tiếp theo của các tiêu chuẩn, theo de La Bruyere của FDD cho biết, “sẽ là quy tắc được đặt ra cho cuộc cách mạng công nghiệp tiếp theo và chúng sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc xác định hệ thống phân cấp thương mại, kiến ​​trúc công nghệ và các chuẩn mực của kỷ nguyên kỹ thuật số.” 

(Theo Nikkei Asia)