Dù có thể mang về 50 tỷ USD kim ngạch trong năm 2023, nhưng ngành nông sản của Việt Nam vẫn sẽ phải đối mặt với nhiều khó khăn, đặc biệt khi các thị trường xuất khẩu chủ lực như Mỹ, EU… ngày càng chú trọng về môi trường và phát triển bền vững.

Sáng ngày 14/9, tại TP HCM, Vụ Thị trường châu Âu –châu Mỹ, Bộ Công Thương đã chủ trì và phối hợp tổ chức hội thảo với chủ đề “Đưa nông sản, thực phẩm chế biến Việt Nam vào hệ thống phân phối nước ngoài”.

Tại sự kiện, bà Nguyễn Thảo Hiền, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Âu – châu Mỹ nhận định, với ưu thế về địa lý, điều kiện tự nhiên và các ưu đãi từ các FTA, trong những năm gần đây, Việt Nam đã có sự bứt phá trong xuất khẩu nông sản, thực phẩm.

Kim ngạch xuất khẩu nông sản, thủy sản và thực phẩm của Việt Nam đạt 53,2 tỷ USD vào năm 2022, là mức cao nhất từ trước đến nay. Trong đó có nhiều nhóm hàng có kim ngạch đạt trên 2 tỷ USD là gỗ, thủy sản, cà phê, cao su, gạo, rau quả, và điều.

Đáng chú ý, năm 2022 nhiều loại nông sản của Việt Nam như chuối tươi, khoai lang, tổ yến, bưởi, nhãn, chanh leo, sầu riêng… được cấp phép xuất khẩu sang các thị trường phát triển và có tiêu chuẩn cao như Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, New Zealand.

Bà Hiền cũng cho biết, Việt Nam hiện là một trong ba nhà cung ứng lớn nhất thế giới về cà phê, hạt điều, hạt tiêu và gạo.

Năm 2023, bất chấp nhiều khó khăn của thị trường, đặc biệt là lạm phát tăng cao ở tất cả các thị trường xuất khẩu chủ lực, kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng nông lâm thủy sản của Việt Nam được dự báo vượt 50 tỷ USD. Trung Quốc vẫn sẽ là thị trường hấp dẫn đối với nông sản Việt Nam nhờ nhu cầu bùng nổ sau hậu Covid-19 cộng với lợi thế về vị trí địa lý gần khiến chi phí logistics và rủi ro về thời gian thấp hơn các thị trường khác.

Về mặt hàng, rau quả là một trong những điểm sáng trong các nhóm ngành hàng xuất khẩu của Việt Nam. Dự báo cả năm 2023, nhiều khả năng xuất khẩu rau quả sẽ cán đích ở cột mốc lịch sử 5 tỷ USD.

Phát triển xanh trở thành thách thức cho ngành nông sản Việt

Tuy nhiên, bên cạnh những điểm tích cực, ngành nông sản Việt vẫn còn nhiều khó khăn. Theo ông Lê Thanh Hòa, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường, Bộ NN&PTNT cho biết, hệ thống thể chế chính sách, quy định, tiêu chuẩn của Việt Nam còn chậm, chưa phù hợp với xu thế hội nhập.

Thời gian qua, EU ban hành hàng loạt đạo luật thuộc Thỏa thuận Xanh châu Âu (EGD).

Bên cạnh đó, ngành nông sản của Việt Nam còn đối mặt với tổn thất sau thu hoạch, thiếu ổn định an toàn thực phẩm, chất lượng chưa điều chỉnh kịp thời theo nhu cầu thị trường. Tỷ trọng sản phẩm được chứng nhận theo các tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng, an toàn, bền vững còn thấp.

Mặt khác, kết cấu hạ tầng, tổ chức sản xuất nông nghiệp, hệ thống logistics theo chuỗi giá trị cung ứng nông sản tại Việt Nam chưa đáp ứng yêu cầu; chuyển giao, ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số còn chậm. Yêu cầu kỹ thuật đối với nông sản ngày càng cao, gắn với phát triển xanh, bền vững (bảo vệ môi trường, hệ sinh thái, phúc lợi xã hội…).

Cũng liên quan đến phát triển xanh, bà Hiền cho rằng, phát triển bền vững và bảo vệ môi trường đang là xu hướng tất yếu tại hầu khắp các thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.

“Các quốc gia không chỉ điều chỉnh khung khổ pháp lý của mình với hàng loạt các luật, các quy định mới cụ thể hóa 2 mục tiêu trên mà còn lan tỏa đến cả các quốc gia, khu vực khác thông qua các cam kết chính trị mạnh mẽ tại Hội nghị các bên tham gia Công ước Khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP26) và COP27”, bà Hiền nói.

Trong đó, thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam là EU lại đi tiên phong trong vấn đề này với việc ban hành hàng loạt đạo luật thuộc Thỏa thuận Xanh châu Âu (EGD). Giữa tháng 5 vừa qua, EU cũng đã ban hành đạo luật về Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM). Quy định này buộc các nhà nhập khẩu vào EU phải báo cáo lượng phát thải carbon trong hàng hóa.

Cuối tháng 6/2023, EU đã ban hành Quy định Chống suy thoái rừng (EUDR). Theo đó, các công ty kinh doanh gỗ, cà phê, ca cao, cao su, đậu nành, gia súc, dầu cọ và các sản phẩm phái sinh tại EU phải chứng minh hàng hóa mà họ bán không liên quan đến hoạt động phá rừng từ sau năm 2021. Nếu vi phạm sẽ bị phạt tối thiểu 4% doanh số hàng năm thu được trên toàn EU.

“Các quy định về bảo vệ môi trường tại các thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như EU, Bắc Mỹ và các thị trường Đông Bắc Á ngày càng chặt chẽ hơn. Chính phủ Mỹ và Canada cũng đang cân nhắc các cơ chế tương tự CBAM và EUDR của EU”

Lê Hồng Nhung